İkbal Uzuner ve Ayşenur Halil’in katledilmesi… Bir annenin kızının kesilmiş başının önünde attığı çığlık, insanın ruhunu donduran bir acının yankısı… Bu çığlık, sadece bir vücudun kaybına değil, insanlık onurunun vahşice çiğnenmesinedir. Bir annenin yüreğini paramparça eden, hayatının geri kalanını gölgede bırakacak bir çığlık. Tarifsiz bir ıstırabın ve dehşetin sesi.
Aslında yüzyıllardır süregelen bayan düşmanlığının, patriyarkanın (ataerkilliğin), insanlık dışı nefretin yankısıdır bu. Cinayeti işleyen şahısların ellerindeki bıçakları tutan sadece kendi elleri miydi, yoksa bu elleri güçlendiren, göz yuman, yasallaştıran koca bir toplumsal yapı mı?
Toplumsal hafızamız, bayana şiddetin kişisel, akıl hastalıklarına dayalı bir sıkıntı olarak algılanmasına eğilimli. Medyanın ya da ferdî yorumların da tesiriyle, katillerin ruh sıhhatinden dem vuruluyor, “sapık” ya da “canavar” olarak etiketlenerek olaylar ferdi çerçeveye ve hatta biraz da legal tabana indirgeniyor.
PATRİYARKANIN KÖKLEŞMİŞ YAPISINDAN BESLENİYOR
İstanbul Fatih’te öldürülen iki genç bayanın katili Semih Çelik için de bu yapıldı. Birinci başta olayın uyuşturucuyla irtibatı olduğu öne sürüldü, ama akabinde bayan düşmanlığını körükleyen Incel gibisi topluluklar ve bu kavramların rolü tartışılmaya başlandı…
Oysa gerçek bundan çok daha derin ve sistematik: Bayan cinayetleri, yalnızca ruh sıhhati bozukluklarından değil, birebir vakitte ve daha yüklü olarak, patriyarkanın kökleşmiş yapısından besleniyor. Bayan cinayetleri işleyenler her yerde. Sokakta, işte, toplu taşımada, evimizde… Elinde kumandası televizyonda zapping yapan bir baba, her gün otobüsle işe giden genç bir adam, yanımızda oturan, bizimle konuşan, bize ileti atan sıradan insanlar… Şiddet, sırf bir hastalığın ya da sapkınlığın eseri değil; tıpkı vakitte toplumun, bayanlar üzerindeki denetim dileğinin, bayan vücuduna ve hayatına yönelik sistematik tahakkümün sonuçları.
Şunu net olarak söz etmeliyiz ki, şiddetin ruhsal ya da ruhsal bir mazereti olamaz. Toplum, bayan cinayetlerini sadece ferdî patolojilere bağladığında, asıl sorunu gözden kaçırır: Erkek hükümran kültürün bayana yönelik tahakkümü. Bu tahakküm, canavar maskesi takan sapkınlar tarafından değil, günlük hayatın sıradan erkekleri tarafından sürdürülen, sistematik ve derin bir nefretin sonucudur.
ARDINDA YATAN NEDENLER ÇOK DAHA DERİN
Bu noktada sorulacak en değerli sorulardan biri de, bu cinayetlerin art planındaki yapıların, kurumların, ailelerin ne kadar sorumluluk aldığıdır. Saldırganların ebeveynleri, çocuklarının tehlikeli eğilimlerini görmezden gelerek, konutta kasap bıçaklarını bulundurmalarına müsaade vererek aslında bu suça ortak olmuş olmuyor mu? Ebeveynlerin “kendi çocuğumuz ziyan görmesin” diyerek diğerlerine ziyan vermesine göz yumması, aslında toplumsal sorumluluk hissinin reddi değil midir?
Bu topraklarda gencecik iki bayan DAHA öldürüldü. Bir defa daha, tekrar, tekrar, vahşice… Şimdi Diyarbakırlı Narin kızın cinayetini aydınlığa kavuşturamamış, olayın etkisinden çıkamamışken, şimdi Beyoğlu’nda sokak ortasında cinsel akına uğrayan bayanı ve saldırıyı bile gerçek düzgün konuşamamışken… Sıla bebeğin fecî vefatının şokunu üstümüzden atamamışken…
Bir müddettir ülke olarak birbirinden kopuk üzere görünen, lakin aslında birebir esaslı meselelerden beslenen şiddet olaylarına şahit oluyoruz. Yaşananları bir tıp toplumsal cinnet hali, diye isimlendirerek geçmek kolay olanı. Halbuki bayan cinayetleri özelinde, arkasında yatan nedenlerin çok daha derin olduğunu görüyoruz.
ÜLKENİN GERÇEK SIKINTILARDAN UZAK TUTULDUĞU BİR ORTAM YARATILIYOR
Kadınlara yönelik artan şiddetin ve vahşetin neden bu kadar pervasızca süregittiğine dair samimi bir karşılık vermek zorundayız.
Ne yazık ki toplumda, suça karşılık cezasızlık halinin işleyeceğine dair kökleşmiş bir inanç var. Bayan cinayetleri ya da öteki şiddet hatalarındaki cezasızlık, bu cürümleri işleyenleri adeta ödüllendiriyor. Adalet sistemimizdeki infaz indirimleri ve aflar, suçluları cezalandırmak yerine onları yeni hatalara teşvik eden bir yapı oluşturuyor. Düşünsenize; eski eşini mahpustan çıkıp öldüren katillerin sayısının her geçen gün artması, artık “şaşırtıcı” olmaktan bile çıktı, sıradan bir haber haline geldi.
Kamuoyu dikkatini bu hayati problemlere hiçbir vakit tam manasıyla veremiyor, zira her seferinde öbür bir gündemle meşgul ediliyor. Örneğin, artık de İsrail’in vaadedilmiş topraklar gayesiyle Türkiye’yi tehdit ettiği, hatta Türkiye topraklarını da içine alan haritaların İsrail askerleri tarafından taşındığı üzere spekülatif münasebetler üzerinden TBMM’de düzenlenen kapalı oturum bir anda gündemin merkezine oturdu. Yapay gündemlerle toplumun, ekonomik kriz, insanların açlığa mahkum edilmesi, artan işsizlik ve bayan cinayetleri üzere ülkenin gerçek meselelerden uzak tutulduğu bir ortam yaratılıyor. Halbuki, her bayan cinayeti bu ülkede gerçek bir krizdir ve bu kriz, yapay gündemlerle örtülemeyecek kadar derin ve kanayan bir toplumsal yaradır. İsrail’in taarruzları ve Orta Doğu’daki gelişmeler elbette değerli mevzulardır ve tartışılıyor da, fakat bahisle ilgili gerçeklikler dışında hayali gündemler tam vaktinde ortaya atılarak ustalıkla kullanılıyor ve bayan cinayetleri, bayana yönelik şiddet, (ve ülkenin öbür tüm temel meseleleri) toplumun daima ötelenen, göz gerisi edilen gerçeği olmaktan bir türlü kurtulamıyor. Gündem değiştirerek, gerçeklerin üstü örtülerek ne şiddet önlenebilir, ne de ülke yönetilebilir…
NEDEN 22 YILDIR YAPILMIYOR
Vahşice öldürülen iki bayandan birinin cesedinin kesimlere ayrılarak İstanbul, Edirnekapı surlarından atılması, toplumda derin bir infial yarattı. Bu vahim olayın akabinde Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Adalet Bakanı, infaz yasasında bazı düzenlemeler yapılacağını açıkladı. Lakin bu noktada gözden kaçmaması gereken asıl sıkıntı, bu cins şiddet olaylarına karşı gereksinim duyulan düzenlemelerin neden 22 yıldır yapılmadığıdır.
Halbuki, her bayan cinayeti bu ülkede gerçek bir krizdir ve yapay gündemlerle üzeri örtülemeyecek kadar derin ve kanayan bir toplumsal yaradır.
Bu ülkede bayanlar, sırf fizikî şiddete değil, tıpkı vakitte ömürlerinin her anına müdahale eden baskılara karşı da savaşıyor. Nerede, nasıl doğum yapacaklarından tutun da sokakta ne giyeceklerine kadar daima müdahale altındalar. Hatta o denli ki ülkenin cumhurbaşkanı kadın-erkek eşitliğinin fıtrata zıt olduğunu söyleyebiliyor…
Tüm bu baskılar kişisel bir sorun değil; bayanları toplumun sonlarına hapseden, onları özgürlüklerinden yoksun bırakan derin, esaslı bir sistemin dayatmasıdır.
***
Bu noktada bayan cinayetlerinin “politik” olduğunu söylemek tam da bu yüzden yerinde bir tespittir.
Eğer bir hata daima tekrarlanıyor, toplum reaksiyon gösteriyor ancak engellenemiyorsa; devlet, vatandaşlarının bir kısmını koruyamıyor ve bu kesim her gün daha fazla güvensizlik içinde yaşıyorsa…
Eğer bir bayan şiddet gördüğünde yargıya ya da kolluk kuvvetlerine güvenemiyor, kendisini taciz edenlerden şikayetçi bile olamıyorsa…
Kadınlar sadece bayan oldukları için öldürülüyorsa…
Eğer hatası işleyen değil, birinci olarak bayanın ne giydiği sorgulanıyorsa, cürmün işlenmesini yasal kılacak bir kıymet sistemi yüceltiliyorsa…
Eğer bayana yönelik şiddeti önlemek, bayanı korumak ve toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak maksadıyla kaleme alınan, üstelik ismi İstanbul olan memleketler arası bir kontrat, öylesine çarpıtılıyor, öylesine yanlış biçimlerde tartışılıyor, büyük bir karalama kampanyasının objesi haline getiriliyor ve nihayet şahsım devleti buyruğu ile apansız mukaveleden çıkılabiliyorsa…
MESELE POLİTİK
Ortada politik bir problem vardır. Bu yalnızca ferdi bir şiddet değildir, derin bir toplumsal sorundur konu bahis olan.
İstanbul Sözleşmesi’ni 11 Mayıs 2011’de imzalayan ve parlamentosunda oy birliği ile onaylayarak kabul eden birinci ülke Türkiye’ydi. Lakin, 20 Mart 2021’de, Cumhur ittifakının ortağı olan HÜDA-PAR’ın dayatması sonucunda bir gece yarısı alınan Cumhurbaşkanlığı kararı aracılığıyla, yani tek bir kişinin “uygun görmesi” ile aslında tüzel olmayan bir biçimde Türkiye bu mukaveleden çekildi. Mukaveleye karşı çıkanların argümanları ise şaşırtan bir formda “dış güçler” retoriğine dayanıyordu. Bu metnin Türkiye’nin aile yapısını bozmak hedefiyle dışarıdan dayatıldığı iması, toplumsal cinsiyet eşitliği uğraşını itibarsızlaştırmak için kullanılan bir perdeydi. Halbuki gerçek şu ki, İstanbul Mukavelesi, Avrupa Kurulu tarafından hazırlanan ve 45 ülke ile Avrupa Birliği tarafından imzalanan, bayana yönelik şiddeti ve aile içi şiddeti önlemeyi amaçlayan bir milletlerarası insan hakları dokümanıdır. Devletlerin bu hususta üstlenmeleri gereken yükümlülükleri net bir halde ortaya koyan bu mukaveleden çıkmak, sadece Türkiye’deki bayanların ömür haklarına yapılan bir ihanet değil, tıpkı vakitte üniversal insan hakları standartlarına karşı atılmış bir geri adımdı.
İstanbul Sözleşmesi’nin vakitle daha da geliştirilmesi ve adaptasyonu gerekirken, bu kontratın yasal teminatlarla iç hukuk mevzuatına daha uygun hale getirilmesi beklenirken, tek bir kişinin kararıyla ortadan kaldırılması, bayanları şiddete karşı koruyan en kıymetli milletlerarası desteklerden birini yok ederek şiddetle çabayı daha da zorlaştırdı.
Dolayısıyla İstanbul Sözleşmesi’ne bir an evvel geri dönülmeli ve birebir vakitte bayana yönelik şiddeti önlemek için çıkarılan 6284 sayılı kanun aktif bir halde uygulanmalıdır. 6284 sayılı Kanun, bayana yönelik şiddetin önlenmesinde kritik bir rol oynayarak, şiddet mağdurlarını koruyan ve failleri caydıran düzenlemeler içermektedir. Fakat bu yasa tam manasıyla uygulanmadığı sürece, şiddeti durdurmak mümkün olmayacaktır.
Aynı vakitte uzmanlar, Türkiye’de acil olarak Ruh Sıhhati Yasası çıkarılmasının da gerekli olduğunu belirtiyor. Tedaviye erişim ve ruhsal hastalıklarla gayrete dair kapsamlı bir yasa, bilhassa şiddet olaylarının ve husus bağımlılığının yaygın olduğu toplumlarda kritik bir muhtaçlık olarak bedellendiriliyor.
Türkiye’deki hapishanelerde 450 bin civarında tutuklu ve hükümlü bulunuyor. Uzmanların belirttiği üzere, bunların büyük bir kısmı, uyuşturucu üzere cürümlerle kontaklı bireylerden oluşuyor. Bu bireylerin tedavi edilmek yerine içeride daha da suça eğilimli hale geldiği ve cezasızlıkla halinin bir sonucu olarak tahliyelerle özgür bırakıldıkları gözlemleniyor. Tahliye edildikten sonra cesaretlenerek yeni hatalar işledikleri ise su götürmez bir gerçek. Uzmanlar, bu hatalıların tedavi edilmesi gerektiğini belirtiyor, fakat devletin kâfi bütçe, vakit ve uzmanlık ayıramaması nedeniyle bu hatalıların rehabilitasyonu zorlaşıyor…
Halbuki bu beşerler tedavi edilmeli, tedavi edilemeyecek durumda olanlar toplumdan izole edilmeli ve cezalar kesinlikle caydırıcı hale getirilmelidir.
Yeterli kaynak ve emek ayrılmadan, memleketler arası mukavelelerden birtakım “kaprislerle” çıkılarak, yetersiz, uygulanamayan maddelerle ya da organize kabahat örgütlerine ve uyuşturucu çetelerine sekiz af çıkartılarak bu sorunun çözülemeyeceği çok açık. Yapay gündemlerle temel problemlerin üzeri örtülmeye, bunlar halktan gizlenmeye çalışılsa da bu yaklaşımlar, ne kabahatin kökünü kurutabilir ne de toplumsal sistemi sağlıklı bir hale getirebilir.
***
Bu sırada Cumhurbaşkanı, bayana şiddet uygulayan erkeklerin kıymetli bir kısmının ya alkol ya da husus bağımlısı olduğunu, münasebetiyle alkolle çaba etmenin bayana yönelik şiddeti önlemenin bir yolu olduğunu tabir ediyor. Lakin, bayana yönelik şiddeti yalnızca alkol ve uyuşturucu kullanımı ile açıklamak, bu derin toplumsal sorunun özünü kaçırmak demektir. Şiddetin kökeni, yalnızca bağımlılıklarla sınırlandırılamayacak kadar derin ve sistematik bir sıkıntıdır. Şayet bayana şiddet sırf alkol ve uyuşturucuya bağlanacak olsaydı, bu hususları yasaklamakla sorun çözülebilirdi, değil mi?
Ancak gerçek bu kadar kolay değil; şiddetin asıl kaynağı alkolün ulaşamayacağı kadar derinlerde…
Jean-Jacques Rousseau, Emile isimli yapıtında eğitimin insan tabiatı üzerindeki değerine vurgu yaparken, bir bireyin ahlakını ve karakterini, her biri yüzde 25 oranında şekillendiren dört temel ögeden kelam eder: Genetik miras, aile, toplumsal etraf (sokak) ve eğitim. Rousseau’ya nazaran, bir çocuğun genetik mirası onun doğuştan getirdiği nitelikleri belirlerken, ailesi ve etrafı çocuğun ahlaki yapısını ve karakterini geliştirir. Sokak, yani toplumsal etraf, çocuğun dünyayı deneyimleme alanıdır ve son olarak eğitim, bireyin toplumsal bir varlık olarak şekillenmesinde kritik bir rol oynar.
Yani toplum içindeki hiçbir sorunun kaynağı kolay bir husus bağımlılığına indirgenemez. Rousseau’nun da belirttiği üzere, bireyin karakterini ve ahlaki yapısını şekillendiren birçok dinamik vardır ve bu dinamiklerden biri de toplumsal yapının kendisidir.
***
Bugün adalet, bayanlar kelam konusu olduğunda her zamankinden daha da sık tökezliyor. Hatalıların ceza almayacağına dair yerleşmiş inanç, şiddet döngüsünü daha da körüklüyor. Bu ülkede yalnızca adalet değil, hukuk güvenliği, hayat güvenliği, hatta besin güvenliğimiz bile kalmamış durumda. Ruhsatlı yahut ruhsatsız silaha erişim o kadar kolay ki, beşerler merdiven altı atölyelerde silah üretebiliyor ve neredeyse ucuza silahlanmak bir norm haline gelmiş. Sokaklarda ömür güvenliği büsbütün yok olmuşken, bayanların kendilerini inançta hissetmesi nasıl beklenebilir?
“BİR ÜLKEYİ TANIMAK İSTİYORSUNUZ…”
Bu koşullar altında, bayan cinayetlerinin şahsî sıkıntılar değil, derin politik sıkıntılar olduğunun farkına varmamız gerekiyor. Şayet bu gerçeği kabul etmez ve bayan cinayetlerini politik bir sıkıntı olarak ele almazsak, toplumsal çürüme devam edecek ve şiddetin önüne geçmemiz imkânsız hale gelecek.
Albert Camus’nun o unutulmaz kelamını hatırlayalım: “Bir ülkeyi tanımak istiyorsanız, orada insanların nasıl öldüğüne bakın” Pekala, bizim ülkemizde bayanlar nasıl ölüyor? Bu soruya vereceğimiz dürüst bir yanıt, adalet sistemimizin derin kusurlarını ve toplumsal çürümeyi gözler önüne serecek.
Bir toplumun çöküşü, yalnızca savaşlar ya da kaybedilen topraklarla değil, insan ruhunun ve vicdanının körelmesiyle başlar. Bayanların, yani toplumun yarısının inanç içinde yaşayamadığı, ekonomik, politik, toplumsal, hukuk, adalet, liyakat, gelir dağılımdaki adaletsizlik başta olmak üzere her manada ve alanda uçurumun kenarına gelmiş, çöküşün eşiğindeki bir ülke, yapay gündemlerle oyalanamaz. Şayet biz bu gerçeği görmezden gelmeye devam edersek, toplumsal çürümenin karanlığı hepimizi içine alacak ve yalnızca bayanları değil, toplum olarak tüm insanlığımızı kaybedeceğimiz o uçurumun tabanına sürükleneceğiz.
Sadık ÇELİK
[email protected]