Polonya Cumhurbaşkanı Andrej Duda, sekiz yıllık vazife mühletince hiçbir vakit muhalefetteki liberallerin ilgi alanına girmemişti. Muhalefet, Polonya parlamentosunda iktidar oyları ile kabul edilen tartışmalı yasal düzenlemeyi veto etmesi için geçen hafta Duda’nın peşini bırakmadı. Kelam konusu düzenleme, Rusya’nın Polonya’nın iç güvenliğine tesirinin araştırılması için bir devlet komitesi kurulmasını ve 2007-2022 ortasındaki periyodun incelenmesini öngörüyor. Bu türlü bir inceleme ise halihazırda muhalefetin en güçlü adayı, Avrupa Birliği (AB) Konseyi eski başkanı Donald Tusk’un önümüzdeki seçimlere katılmasını engelleyebilir.
Deutsche Welle’den (DW) Jacek Lepiarz’ın haberine nazaran, muhalefet, Cumhurbaşkanlığı Sarayı’dan yapılan birinci açıklama üzerine umutlanmış ve Duda’nın kelam konusu düzenlemeyi imzalamayacağı izlenimi doğmuştu. Lakin, sonrasında işler öteki gelişti.
DUDA DÜZENLEMEYİ İMZALADI
Cumhurbaşkanı Duda, daha sonra, hafta başında, beklenmedik bir formda kelam konusu düzenlemeyi imzalayacağını duyurdu. Bu açıklama sonrası da muhalefetin ve ülkedeki liberallerin umudu bir anda yerle bir oldu.
Duda, imzaladıktan sonra düzenlemeyi incelemesi için Anayasa Mahkemesi’ne göndereceğini belirttiyse de bunun yalnızca göstermelik bir adım olduğu yorumu yapılıyor. Zira iktidarın hazırladığı maddeyi inceleyecek olan Polonya Anayasa Mahkemesi aslında hükümetin denetiminde.
Düzenlemeyle kurulması hedeflenen kurul, öncelikle Ukrayna Savaşı öncesinde ülkenin güç siyasetini mercek altına alacak. Bunda da elbette Rusya’dan satın alınan doğal gaz ve petrol büyük rol oynuyor. İktidardaki çok sağcı Hukuk ve Adalet Partisi (PiS), 2007-2014 yıllarında Polonya Başbakanlığı yapan Donald Tusk’u ülkeyi güç alanında Rusya’ya bağımlı hale getirmekle suçluyor. Tusk, Rus-Alman doğal gaz boru sınırı Kuzey Akım’a gereğince karşı gelmemek, direnmemekle eleştiriliyor.
Başbakan Yardımcısı Jaroslaw Kaçinski bu münasebetlerle geçen yıl Tusk hakkında inceleme başlatılmasını talep etmişti.
Muhalefet ve muhalif medya da PiS’in planladığı düzenlemeyi “Lex Tusk” olarak niteliyor. Eski Roma devrinden kalma bir kavram olan “Lex” muhakkak bir maksat için yapılan yasal düzenlemeleri kastediyor. Polonya’daki düzenlemenin Tusk gaye alınarak çıkarıldığı düşünüldüğünden “Lex Tusk” olarak niteleniyor.
Kurulacak komisyon, yapısal olarak aslında idari bir organ niteliğine sahip. Lakin parlamento komitelerinden daha fazla yetkiye sahip olması sebebiyle hatalı bulduğu şahısları 10 yıla kadar vazifeden men edebilecek güce sahip. Tusk’un da bu türlü bir ceza ile müsabakası olası görünüyor.
Muhalefet lideri Donald Tusk düzenlemenin kabul edildiği gün, “Bugün kendine en tehlikeli rakibi durdurması hedeflenen bir komiteye evet diyen korkakları gördünüz” diyerek kamuoyuna seslenmiş, ayrıyeten anayasanın ihlal eden düzenlemeyi kabul eden milletvekillerinin pişman olacağını söylemişti.
‘KOMİSYONUN ANAYASAL YERİ YOK’
Hukukçu ve insan hakları uzmanı Marcin Wiacek de tartışmalarla ilgili olarak “Polonya Anayasası’nda, PiS’in iktidar çoğunluğuyla geçirdiği düzenlemeyle bir idari komite kurulmasının türel tabanı yok” görüşünü savunuyor. “Demokratik hukuk devletinde cezalar mahkemelerce hata olarak tanımlanan fiiller için verilir, kurulması planlanan komisyonsa fiiliyatın vuku bulduğu devirde cürüm sayılmayan kimi aksiyonları cezalandırmakla yetkili” diyen hukukçu Wiacek’e nazaran, idari bir organın yargının işlerine karışması kabul edilemez.
Vatandaş inisiyatiflerinden sorumlu muhalefet milletvekili Pawel Kowal ise çekincelerini daha çarpıcı sözlerle lisana getiriyor ve “Otoriterliğin bir etap daha üzerine çıktık” diyor. Kowal kelamlarını “Vatandaş artık bilsin ki bundan bu türlü olağan seçimler yapılması imkansız ve seçimlerde fırsat eşitliği de yok” diye sürdürüyor.
Avrupa Birliği Adalet Komiseri Didier Reynders de düzenlemenin kaygı verici olduğu görüşünde. Reynders, “Bir maddeyle bir komite kuruluyor ve o komite da yargı kararı olmadan bir Polonya vatandaşının resmi bir misyona seçilmesini engelleyebiliyor” diye yansısını lisana getirdi. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dışişleri Bakanlığı ise daha yumuşak bir açıklamayla dikkat çekti. Bakanlık, düzenlemenin özgür ve adil seçimlerin yapılmasını engellemek maksadıyla berbata kullanılabileceği tarafında uyardı.
RAPOR DEVLET SIRRI OLARAK KALACAK
Kurulacak özel kurul, meclis tarafından seçilmiş dokuz şahıstan oluşacak. Komitenin liderini ise başbakan atayacak. Komitenin üyeleri devlet kurum ve dairelerinden her türlü bilgi ve belgeyi, hatta bilinmeyen olan yahut dışarıya kapalı olan bölgeleri bile talep edebilecek. Komite çalışmalarına bu ay içinde başlayacak. Muhalefet de kurulu boykot edeceğini duyurdu.
Komisyonun kapalı olan tek şeyi ise görünüşe nazaran hazırladığı rapor olacak. Kurulun birinci raporunu yalnızca ilgili ünitelere 17 Eylül’de sunması bekleniyor. Bu tarihin de tesadüfen seçilmediği anlaşılıyor. 17 Eylül 1939’da Stalin, Hitler ile yaptığı mutabakattan sonra sonu aşarak Polonya’nın doğusunu işgal etmişti, onun yıldönümü, sembolik bir tarih.
İKTİDAR KANADI ENDİŞELİ
Aşırı sağcı PiS’in taşıyıcı gücü olduğu Birleşik Sağ İttifakı kamuoyu anketlerinde yüzde 33’le önde görülüyor, lakin buna karşın kaygılı. Bu oranla iktidarı tek başına yönetemeyecek ve bir koalisyon ortağına gereksinimi olacak ki onu bulması da kolay değil. Hasebiyle hükümet kanadında telaşlı bir periyot yaşanıyor.
Aşırı sağcı iktidarın seçim armağanları, mesela çocuk parasını 176 euroya yükseltmesi de anketlere pek yansımış üzere görünmüyor.
Polonya’daki sağcılara nazaran seçimler “iyi ile kötü” ortasında bir hesaplaşma. Onlara nazaran muhalefetin iktidarı devralmak üzere bir hakkı da aslında yok.
Muhalefet lideri Tusk ve diğer muhalifler ayrıyeten “Almanya’nın işbirlikçileri” yahut “Rusya’nın adamı” formunda itibarsızlaştırılıyor. İktidar vekilleri, mecliste kelam konusu düzenlemeye ait oylamayı izleyen Tusk’a “Hadi Berlin’e, haydi Berlin’e” diye bağırmıştı.
TUSK PROTESTO YÜRÜYÜŞÜ DAVETİ YAPTI
Muhalefet lideri Tusk, 4 Haziran Pazar günü için bir protesto yürüyüşü davetinde bulunmuştu. Daha evvel “Zamlara, hırsızlığa ve palavraya karşı özgür seçimler, demokratik ve Avrupa taraftarı bir Polonya için” yapılacağı belirtilen yürüyüş “Lex Tusk” yasasının kabul edilmesi sonrasında daha öteki bir mana kazanacağa benziyor.
Muhalefet, yürüyüşün komünizmin dağıldığı 1989’den bu yana yaşanacak en büyük proteso olmasını umut ediyor. Tusk, Twitter’da yaptığı paylaşımda, “İktidar 4 Haziran’dan itibaren dehşete kapılacak, beşerler da herşey değiştirebilecek güce sahip olabildiğini görecek” dedi.
Aşırı sağcı PiS ise Çarşamba günü, Nazilerin insanları yok ettiği Auschwitz Kampı görseli ve onu çağrıştıran sesleri de içeren bir görüntü paylaşarak muhalefetin yürüyüşünü itibarsızlaştırma teşebbüsünde bulundu. Altı milyon Yahudi’nin soykırıma uğradığı olayın siyasete materyal edilmesi ağır yansılara yol açtı. Auschwitz-Birkenau kampında yaşananların kayda geçmesinden ve gelecek jenerasyonlara aktarılmasından sorumlu oluşum ve müze idaresi ise görüntüyü “Milyonlarca kurbanın anısına yapılmış saygısızlık” diye niteledi. (DW Türkçe)